Far Future – nasza książka o prognozach dla świata 2068 i dalej

Jakoś trzy lata temu przeczytałam raport dotyczący przyszłości miast przygotowany na zlecenie brytyjskiego rządu (Future of cities: a visual history of the future). Wykorzystywał on metodę określaną jako retrofuturyzm. Metoda ta polega na określeniu, jak może wyglądać przyszłość na podstawie analizy tego, jak wyobrażali ją sobie ludzie w przeszłości. W tym celu można analizować zarówno literaturę science-fiction, jak i filmy o tej tematyce.

Far Future. Historia jutra
Raport ten tak mnie wtedy zainspirował, że stwierdziłam, że chcę zrobić coś podobnego. Nie chciałam jednak skupiać się wyłącznie na miastach, ale odpowiedzieć na kilka pytań – m.in. jak za 50–100 lat ludzie będą pracować, gdzie mieszkać, co jeść, jak uprawiać seks, jaką relację zbudują z robotami i jakim społeczeństwem będą. I ostatecznie, w zeszłym roku podjęłam decyzję o przygotowaniu raportu Far Future, który pokazuje daleką prognozę dotyczącą 11 obszarów naszego życia, takich jak m.in.: społeczeństwo, transport, miasto, komunikacja, jedzenie, medycyna czy seks. Dziś wreszcie raport ten, w formie audiobooka, ebooka i drukowanej książki – Far Future. Historia jutra – ujrzał wreszcie światło dzienne 🙂

Marek Gawdzik, COO infuture.institute i ja z książkami prosto z drukarni 🙂

Proces
Aby stworzyć scenariusze przyszłości wykorzystaliśmy kilka metod badawczych (w tym także signals based forecasting i matrycę niepokoju i prawdopodobieństwa), ale retrofuturyzm był metodą wyjściową. Postanowiłam jednak, że będziemy analizować wyłącznie filmy science fiction (gdybyśmy sięgnęli po książki, myślę, że pisalibyśmy ten raport kilka lat :)).
Zaczynając projekt, w lipcu ubiegłego roku, pojechałam do Londynu na wystawę Into The Unknown. A Journey Through Science Fiction, poświęconą w całości tematyce sci-fi (w książce Far Future. Historia jutra znajdziecie zresztą moją rozmowę z Patrickiem Gygerem, kuratorem tej wystawy). Następnie kilka kolejnych miesięcy, wspólnie z Olą Trapp (Head of Culture and Trends w instytucie) poświęciłyśmy na oglądanie filmów. Brzmi super (i było super :)), ale po pierwsze filmy nie były wybrane przypadkowo (w związku z tym niektórych z nich nie można zaliczyć do tzw. łatwej rozrywki). Po drugie, oglądałyśmy je z notatnikiem w dłoni i otwartym excelem, do którego wpisywałyśmy wnioski.

Indeks far future
Pierwsze pytanie, jakie postawiłam sobie, przymierzając się do raportu, dotyczyło tego, jak obiektywnie wybrać filmy do analizy. Wiadomo bowiem, że niemożliwe jest obejrzeć wszystkie produkcje sci-fi, które kiedykolwiek/ gdziekolwiek powstały. Monika Jaskulska (Head of Research w instytucie) opracowała tzw. indeks far future. Jego najwyższa wartość mogła wynieść 3, najniższa 0,1. 54 filmy z najwyższym wskaźnikiem uwzględnione zostały w analizie. Sam proces przebiegał 3-etapowo. Najpierw poprosiłam na swoim profilu na Facebooku o rekomendacje „najlepszych filmów sci-fi” – wyszła nam z tego baza ponad 200 filmów. Z listy tej odrzuciliśmy wszystkie horrory (chcieliśmy mieć do analizy nienacechowaną emocjonalnie wersję przyszłości – jak się później okazało, nie udało się tego ostatecznie wyeliminować), seriale (chciałam, żebyśmy analizowali wyłącznie zamknięte całości) oraz filmy dotyczące innego uniwersum (Star Wars czy całego Marvela – bo interesowały nas prognozy dla ludzkości i Ziemi, a nie innych gatunków i innych światów). Tak okrojona lista wyjściowa została następnie przesiana przez dwie bazy – bazę imdb, gdzie sprawdzaliśmy ocenę wystawioną danemu filmowi przez internautów (przy czym braliśmy pod uwagę tylko te filmy, na które zagłosowało minimum 25 tysięcy osób) oraz przez bazę 100 najlepszych filmów sci-fi według krytyków filmowych. Dodam, że nie ograniczaliśmy się zupełnie rokiem produkcji – jednym z najstarszych analizowanych filmów był Metropolis z 1927 roku. Najnowsze filmy pochodziły z przełomu 2017/2018.

Pełna lista analizowanych filmów

Dystopia
Oglądanie filmów było jednym z najprzyjemniejszych etapów tworzenia tego raportu. Ale wyniki analiz nie były jednak już tak optymistyczne. Mówiąc wprost, to najbardziej dystopijny raport, jaki opublikowaliśmy w instytucie. W zdecydowanej większości filmów prezentowana przyszłość przyjmuje ciemne barwy: społeczeństwo jest kontrolowane, pozbawione emocji, klasowe, z wyraźnym podziałem na bogatych i biednych, gdzie tylko bogaci mają dostęp do wszelkich zasobów (w tym normalnego jedzenia czy medycyny). Miasta są zanieczyszczonymi, przeludnionymi megametropoliami. Praca jest tylko dla wybranych i tylko nieliczni mogą mieć dzieci.

Opowiadania Michała R. Wiśniewskiego pozwalają lepiej wyobrazić sobie dany scenariusz.

Dodam jeszcze, że w każdej analizowanej kategorii (miasto, praca, jedzenie, dom, transport, medycyna, AI, seks, społeczeństwo, komunikacja, czas) na podstawie oglądanych filmów wyodrębniliśmy kilka różnych scenariuszy (ostatecznie więc było ich kilkadziesiąt), z których – wykorzystując inne metody, w tym analizę czynników zmian i tzw. signals based forecasting – wyprowadziliśmy jeden najbardziej prawdopodobny. Stworzone przez nas scenariusze uzupełnione są też świetnymi opowiadaniami Michała R. Wiśniewskiego (przykład powyżej) i ilustracjami Pawła Sambora, które jeszcze lepiej pozwalają sobie wyobrazić to, co być może nas czeka.

Ilustracja Pawła Sambora do rozdziału: Seks

Matryca niepokoju i prawdopodobieństwa
O ocenę najbardziej prawdopodobnych scenariuszy poprosiliśmy polskich internautów. Badaliśmy dwa wymiary – na ile respondenci uznają dany scenariusz za prawdopodobny, oraz na ile dany scenariusz jest dla nich niepokojący. Przeważająca cześć respondentów uznała poszczególne scenariusze przyszłości Far Future za prawdopodobne w dużym bądź bardzo dużym stopniu (czyli przyznano im w ankiecie przynajmniej ocenę 6 bądź wyższą). Świadczy to o tym, iż nie tylko nam te wizje wydają się możliwe; znajdują one poparcie również wśród szerokiego grona polskich internautów. Jak widać na macierzy prawdopodobieństwa i niepokoju poniżej, najbardziej prawdopodobne i jednocześnie najbardziej niepokojące wydały się badanym scenariusze dotyczące jedzenia i społeczeństwa. W zasadzie wszystkie scenariusze, które związane są w jakiś sposób z AI, są dla respondentów niepokojące. Najmniej niepokojącym scenariuszem wydał się badanym scenariusz dotyczący przyszłości medycyny i domu.

Macierz prawdopodobieństwa i niepokoju

Opisy scenariuszy poddanych ocenie internautów

m i a s t o
Miasto to megametropolia z wysokimi budynkami – przeludniona, zanieczyszczona, ciemna, podzielona na dzielnice dla biednych i bogatych. Dzięki technologiom przestrzeń miejska jest stale monitorowana.

p r a c a
Sztuczna inteligencja i roboty przejmują pracę z rąk człowieka. Ludzkość trapi bezczynność, poczucie bezsensu oraz nieumiejętność określenia własnej tożsamości.

j e d z e n i e
Prawdziwe, wartościowe i zdrowe jedzenie dostępne jest tylko dla najbogatszej części społeczeństwa. Pozostała część osób je posiłki w formie papki bądź płynu.

d o m
Mieszkania są bardzo małe, ale funkcjonalnie urządzone. Sterowane za pomocą nowoczesnych technologii i pełne inteligentnych urządzeń. Cyfryzacja naszego życia i fakt, że będziemy spędzali coraz więcej czasu poza domem, sprawią, że będziemy w nich głównie spać.

t r a n s p o r t
Samoprowadzące się samochody i latające drony taksówki stają się codziennością. Ludzie odbywają też podróże międzyplanetarne i kolonizują planety.

z d r o w i e
Ludzie żyją ok. 100 lat i dłużej w dobrej kondycji i zdrowiu. Większość chorób zostaje wyeliminowana. Niesprawne, uszkodzone organy są w łatwy sposób zastępowalne. Powszechna jest edycja genów, stosowanie implantów, protez i hodowanie narządów.

k o m u n i k a c j a
Roboty i komputery są w stanie odczytywać nasze myśli i reagować na nie. Podobnie ludzie. Jesteśmy w stanie komunikować się ze sobą przy użyciu myśli, a nie tylko słów. Świadomość/umysł człowieka są kopiowane i przenoszone do komputerów, dzięki temu każdy posiada swoją wirtualną kopię.

s e k s
Ludzie budują relacje w wirtualnym świecie, dlatego boją się fizycznej bliskości z drugim człowiekiem. Seks odbywa się bez kontaktu fizycznego pomiędzy osobami. W tym celu wykorzystuje się m.in. wirtualną rzeczywistość, roboty, hologramy.

s p o ł e c z e ń s t w o
Panuje system autorytarny, społeczeństwo jest kontrolowane i sterowane odgórnie. Widoczne są silne podziały społeczne: bogaci versus biedni. Podległa rola kobiet.

A I , r o b o t y
Roboty towarzyszą każdej sferze naszego życia. Są też inteligentne. Trudno je odróżnić od człowieka, wyglądają jak ludzie. Są w stanie zastąpić człowieka właściwie w każdym możliwym obszarze. Pomagają mu, ale są również wykorzystywane do zachowania porządku i kontroli nad społeczeństwem.

c z a s
Czas jest pojęciem względnym. Ludzie zrozumieli, że mogą żyć równolegle w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Przenoszą się pomiędzy tymi wymiarami czasu.

Przyszłość
Wiele osób, którym opowiadałam o tym projekcie wcześniej, pytało mnie, czy nasza przyszłość faktycznie rysuje się w tak ciemnych barwach? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że science fiction nie przepowiada przyszłości. To, czym zajmuje się science fiction, to próba poradzenia sobie z największymi obawami, jakie ludzkość ma względem przyszłości. Z problemami, z którymi się zmaga. I z pytaniami, na które szuka odpowiedzi. Osobiście wierzę, że każdy z opisanych scenariuszy, tak naprawdę wciąż jeszcze można zmienić. Z tego powodu pod każdą negatywną wizją znajduje się jej pozytywna wersja.

Far Future. Historia jutra.
Raport Far Future został wydany w formie drukowanej książki, audiobooka i ebooka. Można je zamówić na stronie farfuture.life Mam nadzieję, że jego lektura skłoni Was do przemyśleń, w którym kierunku zmierza nasz świat i jednocześnie da Wam co najmniej tyle wrażeń, ile nam dało jego pisanie.

Naszym partnerem przy tym projekcie była firma Blue Media. Wielkie dzięki za tę współpracę, zwłaszcza że Blue Media wzięło na siebie wszystkie kwestie wydawnicze i produkcyjne, dzięki czemu my mogliśmy się skupić na merytoryce. Osobiście chciałam podziękować zwłaszcza Sebastianowi Ptakowi, członkowi zarządu Blue Media, za niespotykaną wręcz wiedzę na temat filmów science-fiction, za dyskusje na ten temat i za rekomendacje tytułów, które zrobiły na mnie kolosalne wrażenie (choćby Opowieść Podręcznej – polecam wersję filmową, nie serial).